رئیس موزه ملی علوم و فناوری جمهوری اسلامی ایران نقش اصلی موزه‌های علوم و فناوری را “ترویج علم” در جامعه و ارتقای سطح سواد علمی-فناورانه مردم عنوان کرد و با اشاره به اینکه بین این موزه و “موزه‌های دانشگاهی” تفاوت‌هایی وجود دارد، گفت: خیلی از موزه‌های دانشگاهی”علمی” هستند، اما به عنوان موزه “تعاملی” شناخته نمی‌شوند؛ ایجاد موزه علم نیازمند فضا و صرف هزینه بسیار است که اساساً وظیفه دانشگاه نبوده و ساختار حاکمیت و مسئولین دولت باید در ساخت آن مشارکت داشته باشند.

سیف‌اله جلیلی در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا با بیان اینکه بین موزه علم، موزه دانشگاهی و موزه‌های سنتی تفاوت وجود دارد، بر خاصیت تعاملی موزه‌های علوم و فناوری تأکید کرد و افزود: منظور از تعاملی بودن این مرکز، بازسازی علم و تجربه بشری و تاریخ علمی کشور و جهان در قالب وسایلی است که بازدیدکنندگان از طریق لمس و کار کردن با آن‌ها، به تجربه دست اولی از مفهوم علمی یا فناوری دست می‌یابند.

رئیس موزه علوم و فناوری مبنای موزه‌های علم و فناوری را پژوهشی دانست و اظهار کرد: برخی وسایل قدیمی به موزه آورده شده که بیش‎تر آن‌ها بر مبنای پژوهش‌ بازطراحی، بازسازی و بازنمایی می‌شود؛ در همین زمینه می‌توان به ساخت مواردی از قبیل آسیاب بادی، ساعت آبی، انرژی خورشیدی، انرژی باد و … در موزه اشاره کرد.

جلیلی نقش موزه‌های علم و فناوری را حفظ میراث علمی هر ملت، حفظ میراث علمی جهان و ترویج علم برشمرد و با بیان اینکه ترویج علم مهم‌ترین نقش این موزه‌هاست، اضافه کرد: هدف اصلی ما ساده‌سازی مفاهیم علمی برای همه مردم است؛ این از آن روست که فرآیندهای علمی معمولاً از سوی دانشمندان طراحی و اجرا می‌شوند و مردم عادی با الفبای کار آشنا نیستند؛ بنابراین باید این فرآیندها را به زبان خیلی ساده بیان کرد تا مردم با آن‌ها آشنا شوند.

وی مهم‌ترین اثر ترویج علم را ارتقای سطح علمی و فرهنگ جامعه دانست و خاطرنشان کرد: جامعه باید بتواند از نظر فرهنگی، فناوری‌های مختلف را جذب کند. در جوامع جهان سوم اکثر فناوری‌ها وارداتی بوده و فرهنگ‌سازی برای آن‌ها نقش مهمی در ارتقای جامعه دارد.

رئیس موزه علوم و فناوری افزایش سواد جامعه را موضوع مهم دیگر بعد از ارتقای علمی-فرهنگی نام برد و تشریح کرد: منظور از سواد در اینجا سواد عادی خواندن و نوشتن نیست، بلکه این است که مردم در حوزه‌های مختلف علمی، از اطلاعات کافی برخوردار باشند.

موزه‌های دانشگاهی؛ علمی یا تعاملی؟

جلیلی سپس به تشریح “موزه‌های دانشگاهی” پرداخت و اظهار کرد: این موزه‌ها معمولاً دستگاه‌ها یا وسایلی را که از نظر تاریخی مهم باشند، گردآوری کرده و به نمایش می‌گذارند.

وی با اشاره به اینکه موزه‌های دانشگاهی به موزه‌های سنتی نزدیک‌ترند، ادامه داد: مثلاً ممکن است یک دانشگاه صنعتی، وسیله‌ها و سیر تاریخی یک حوزه خاص مثلاً برق را به نمایش بگذارد؛ در این صورت یک موزه معمولی محسوب می‌شود. اساساً در دانشگاه‌ها چیزی به نام موزه علم و فناوری به معنای واقعی آن نداریم.

رئیس موزه علوم و فناوری با اعلام اینکه وظیفه دانشگاه طراحی موزه علم نیست، وظایف دانشگاه را مشخص دانست و گفت: خیلی از موزه‌های دانشگاهی، “علمی” هستند و به موزه‌های علم نزدیک شده، اما به عنوان موزه تعاملی شناخته نمی‌شوند.

لزوم مشارکت ساختار و مسئولین کشور در راه‌اندازی موزه‌های علم و فناوری

جلیلی دسته سوم را “موزه‌های سنتی“ عنوان کرد و گفت: در این موزه‌ها اشیای تاریخی گردآوری شده، به نمایش درمی‌آید که می‌توان گفت در ۹۹ درصد موارد، برای آن‌ها خاصیت تعاملی در نظر گرفته نشده است.

وی با اشاره به اینکه امروزه موزه‌های سنتی هم به سمت تعاملی بودن پیش می‌روند، گفت: تلاش ما این است که در استان‌ها و دانشگاه‌ها و فضاهایی که امکانات لازم را دارند، حمایت‌های لازم برای راه‌اندازی موزه‌های علم و فناوری را به عمل آوریم.

رئیس موزه علوم و فناوری لزوم حضور نیروی متخصص مورد نیاز در همه زمینه‌ها برای یک موزه علم را یادآور شد و گفت: این‌طور نیست که یک دانشگاه بتواند موزه علوم ایجاد کند، بلکه تمام ساختار و مسئولین یک استان باید در راه‌اندازی آن مشارکت داشته باشند.

جلیلی با بیان اینکه سابقه موزه علوم و فناوری در ایران طولانی نیست، در حالی که سابقه برخی از آن‌ها در دنیا به بیش از یک قرن می‌رسد، تأکید کرد: پیش از هر چیز، مسئولان کشور باید به اهمیت موزه علوم و فناوری پی ببرند؛ تا زمانی که به لحاظ فرهنگی به جایگاهی نرسیم که مردم فرآیندهای علمی را به عنوان عامل پیشرفت در نظر گیرند، جامعه پیشرفته و پایداری نخواهیم داشت.

وجود تنگناهای مالی در برگزاری جشنواره “علم برای همه”/ به دنبال حامی هستیم

وی سپس به برخی فعالیت‌های این موزه پرداخت و گفت: در کنار نمایشگاه مرکزی و گالری‌های مختلفی که در حوزه‌های گوناگون علمی از جمله فیزیک، مکانیک، ارتباطات، انرژی‌های نو، فناوری‌های بومی ایران و … که در موزه راه‌اندازی شده است، یکی از فعالیت‌های اصلی موزه برگزاری هفتگی و روزانه رخدادهای علمی جذاب، دیدنی و در عین حال به زبان ساده و قابل درک است.

رئیس موزه علوم و فناوری در همین زمینه به کارگاه‌های برگزار شده در موزه اشاره کرد و گفت: برای مثال اخیراً کارگاه “آب، باد، خاک، آتش و عنصر پنجم” برگزار شد و مردم را با تأکید بر عنصر خانواده و به صورت عملی، با فعالیت‌های محیط‌زیستی‌ آشنا کرد.

جلیلی همچنین به جشنواره‌های علمی اشاره کرد و با تأکید بر اینکه در دنیا سرمایه‌گذاری زیادی روی این نوع جشنواره‌ها می‌شود، خاطرنشان کرد: جشنواره‌ «علم برای همه» که سالانه در هفته ترویج علم توسط موزه اجرا می‌شود، متعلق به همه اقشار جامعه است و هر سال به یک موضوع خاص و مهم جامعه اختصاص دارد.